Cebrail bölgesi Azerbaycan Cumhuriyeti'nin güneyinde Küçük Kafkas dağlarının koynunda bulunmaktadır. Güney yandan İran İslam Cumhuriyeti, güneybatıdan Zengilan, batıdan Kubadlı, kuzeyden Hocavend, doğudansa Fuzuli bölgeleriyle sınırlı bulunmaktadır. Cebrail iliyle Bakü arasındaki mesafe 338 kilometredir.

Cebrail ili 08.08.1930 tarihinde idari bölge statüsü aldı. Yüzölçümü 1.05 bin km2, nüfusu 81,7 bindir (01.01.2020). İl sınırları içinde 1 ilçe (Cebrail), 4 kasaba (Halefli, Hudaferin, Kumlak, Mahmatlı) ve 92 köy bulunmaktadır. Köyleriyse şunlardır - Hubyarlı, Hudaverdili, İmambağı, Kurbantepe, Şahveledli, Yarahmedli, Balyand, Halefli, Karacallı, Yukarı Mercanlı, Büyük Mercanlı, Çocuk Mercanlı, Çereken, Efendiler, Papi, Dağ Tumas, Çelebiler, Karaağaç, Sofulu, Hacılı, Hüseyinalıler, Kavdar, Mirek, Tulus, Horovlu, Çapand, Safarşa, Hovuslu, İsaklı, Kalacık, Doşulu, Mahmatlı, Yukarı Maralyan, Kazanzemi, Çullu, Dağ Maşanlı, Askerhanlı, Söğütlü, Kumlak, Terzili, Mestalibeyli, Kuycak, Nüzgar, Şeybey, Maşanlı, Alıkeyhalı , Mehtili, Çakırlı, Minbaşılı, Aktepe, Taş Veyselli, Sadi, Sarıcallı, Emirvarlı, Mezre, Yukarı Mezre, Sırık, Aşağı Sırık, Molla Özen, Hanağabulak, Şahvelli, Güvercin Veyselli, Hacı İsaklı, Koşabulak, Govşudlu, Niyazkulular, Tinli, Şükürbeyli , Dejel, Fuğanlı, Hasankaydı, Şıhalıağalı, Kışlak, Karhulu, Tatar, Aşağı Maralyan, Şıhlar, Caferabad, Kürtler, Taşkesen, Yukarı Nüsüs, Süleymanlı, Niftalılar, Yanarkaç, Kuşçular, Kel Memmedli, Garar, Soltanlı, Aşık Melikli, Nüsüs köyleridir.

Cebrail ilinin ismini bölgenin merkezi olan Cebrail köyünün isminden alındığı bellidir. Cebrail köyünün temelini koymuş Cebrail Ata VIII yüzyılda yaşamış Sultan Ahmet adlı bir hükümdarın yakın adamlarından birisi olmuş ve Ziyaret dağı`ndan Aras nehrine kadar araziler Cebrail Ata`ya ve torunlarına ait olmuştur. Bu bilge kişi henüz yaşarken çevresinde büyük saygınlık kazanmış, vefat ettikten sonra kendi köşkünün en güzel yerinde - Alpaşa dağı`nın üzerinde gömülmüştür. Cebrail köyünün kuzeyinde "Cebrail ata" adıyla ünlü olan bu mezarın uzunluğu 4,5 metre, genişliği 2,4 metre, yüksekliği 1,8 metredir ki, oradaki mezar ve eski yerleşim yerlerinin izleri şimdiye kadar kalmaktadır.

Cebrail ilinin arazisi çimento, mermer, testere taşı ve diğer değerli inşaat malzemeleriyle zengindir. Demir cevheri, hatta petrol yataklarının olduğu da bilinmektedir. Nüfus olarak üzümcülük, hayvancılık, tahılcılık, ipekçilikle uğraşıyordu. Bilimin, kültürün, eğitimin gelişmesi en üst düzeydeydi. İlde 510 yataklı hastanelerde 92 doktor, 432 orta eğitimli sağlık çalışanı, 72 okulda 1660 kişiden fazla öğretmen, 3 müzik okulu, 12 kültür evi, 32 kulüp, 10 kültür ve otomobil kulübü, 78 kütüphane ve 1 müzedeyse toplam 508 kültür işçisi çalışıyordu. Bölge Tarih-Etnografi müzesinde 20 binden fazla sergi vardı. İlçede 8 sanayi işletmesi, 42 kolhoz, çiftlik bulunmaktaydı.

Azerbaycan'da MS I yüzyıldan yaratılmış çeşmeler Cebrail'de daha yaygın olarak kullanılmaktaydı. Memleketimizde bulunan 813 çeşmenin 118-i Cebrail ilinin sınırları içindeydi. Bölgede 360 dan fazla doğal menba suları vardı. İl sınırları içinde bulunan iki büyük sulama kanalı - "Teymur Guliyev" ve "Maralyan" kanalları tarımın yoğun gelişimini sağlıyordu. İlde 4039 ha. orman şeridi, 58585 ha tarla, 1079 ha. meyva bahçeleri mevcuttu.

Cebrail'de halıcılık (ayrıca Cebrail halı okulu var), kendisineözgü "Kasımuşağı", "Kurt", "Karakoyunlu", "Behmenli" isimli çuval, çul, heybe, hurcun, kilim, palaz ve halı türleriyle ünlü olmuştur.

Cebrail ili maddi ve kültürel anıtlarla zengindir. Bunlardan Dağ-Tumas köyü yakınlarında bulunan "Devler Sarayı" mağarası, Kalacık köyündeki "Cami Tepesi", "Cankulu" ve "Kumtepe" höyükleri, Tatar köyü yakınlarındaki Kızılkaya dağındaki Sigeon inşaatı, ġıhlar köyü yakınlarında "Şehir harabeleri", "Kışla yerleri", Diri dağında bulunan Mazan nine, Mermer nine türbeleri, Dağ Tumas köyündeki "Başıkesik Kümbet", Sırık köyündeki "Kale", Diri dağındaki "Kız Kulesi", Hudaferin köprüleri, Çelebiler köyündeki Cami külliyesi, il merkezindeki "Sultan Mecid hamamı", Şıhlar köyündeki "Yuvarlak türbe", Hubyarlı köyündeki" Yuvarlak" 8 köşeli türbeler ve anıtlar, türk mezarlığındaki türbelerin her birisi birer canlı tarihtir. Bölgenin topraklarında değişik yazılı anıtlar vardır ki, bunlardan da Ağoğlan`daki Orhan yazılı abidesini özellikle vurgulamalıyız.

Cebrail aşıklarını dedesi diye bilinen Aşık Kurbani`nin, Aşık Peri`nin, Muğrum Kerim'in, Aşık Humay`ın, Aşık Abdullah'ın ve diğer aşıkların, sanatçılarının vatanıdır.

Cebrail bölgesi 23 Ağustos 1993 tarihinde tarihi düşmanlarımız tarafından işgal edildi. 1050 km²-i kapsayan 52000 kişilik nüfusuyla tüm il arazisi ve bu topraklarda bulunan 72 eğitim kurumu, 8 hastane, 132 tarihi anıt, 150 kültür ocağı, 100'e yakın köy tümüyle Ermenilerce yerlebir edildi. Karabağ savaşında 362 kişi şehit oldu, 191 kişi sağlığını kaybetti. 6 kişi Azerbaycan'ın Milli Kahramanı payesini aldı.

Ayrıca, bir zamanlar Cebrail'e 7 kişi Sosyalist Emek Kahramanı, 1 kişiyse Sovyetler Birliği Kahramanı payesini almıştı.

4 Ekim 2020 tarihinde Cebrail kenti, İkinci Karabağ Savaşı sırasında Cebrail ilinin 90 köyü Ermenistan’ın işgalinden kurtarılmıştır. Azerbaycan Cebrail ili üzerinde egemenliğini temin etmiş, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin toprak bütünlüğü sağlanmıştır. Karabağ Azerbaycan’dır!

Kaynak:

Karabağ Hafızası kitabı. Bakü 2010 MHS- poligraf

Devlet İstatistik Komitesi verileri